Toen ik een paar jaar geleden het boek In den beginne van Meir Shalev las, vond ik het inspirerend om te zien dat Shalev bij bijbelverhalen tussen de regels door probeert te lezen. Veel bijbelverhalen zijn op een feitelijke manier opgetekend, maar als je probeert om je te verplaatsen in de personages, kan het verhaal op een andere manier tot leven komen. Het kan ook interessant zijn om het verhaal vanuit de ogen van een buitenstaander te bekijken, omdat die vaak afwijkt van de manier waarop de kerkelijke traditie een verhaal interpreteert.
Voor de film begint geeft regisseur Darren Aronofsky (Black Swan, Requiem for a Dream) aan dat zijn verfilming geïnspireerd is op het bijbelverhaal. Dit was ook het uitgangspunt waarmee ik naar de bioscoop ging. Uiteraard wijkt de interpretatie van Aronofsky soms af van de gangbare christelijke interpretatie, maar je kunt merken dat hij hart voor het verhaal. Hij is al decennialang geboeid door het verhaal en is de afgelopen 15 jaar bezig geweest om het te verfilmen.
Voor mij is het belangrijk dat een waarheidsgetrouwe verfilming de hoofdlijnen van het oorspronkelijke verhaal volgen. In één van de mooiste scenes laat Aronofsky zien hoe God vol liefde de aarde gemaakt heeft, maar dat de mens daarna in zonde vervalt. De film is erg donker, vooral om te benadrukken dat de mens echt slecht geworden is. De scene waarin Noach vanaf een afstand ziet hoe mensen andere mensen en dieren op een verschrikkelijke manier behandelen is indrukwekkend. Soms wordt dit heel indringend in beeld gebracht, maar het is cruciaal om dit deel van het verhaal goed weer te geven. Het geeft namelijk aan waarom God spijt krijgt dat Hij de aarde ooit heeft gemaakt. De film volgt verder het bijbelse verhaal als de ark gevuld wordt met dieren en uiteindelijk iedereen omkomt behalve Noach en zijn gezin.
Het is vooral interessant om te kijken naar de details waar Aronofsky voor een andere invalshoek heeft gekozen. Allereerst spreekt God in de film niet rechtstreeks tot Noach, maar door visioenen en voortekenen. Noach’s begrip van wat de Schepper wil is daarom soms ronduit gebrekkig. Noach ontdekt dat hij en zijn gezin net zo goed zondigen (erfzonde) en hij vraagt zich uiteindelijk af of het niet beter voor de aarde zou zijn als de mens helemaal uitsterft. Hij lijkt dan ook de weg kwijt als hij de kinderen van zijn zwangere schoondochter na de geboorte wil ombrengen. Een interpretatie waarbij je zeker je vraagtekens moet zetten, maar het past wel bij de invalshoek die Aronofsky gekozen heeft. Dit wordt overigens ook gebruikt om de dronken buien van Noach en de breuk met zijn zoon Cham te verklaren.
Critici gebruiken dit om aan te geven dat God afwezig is in de film of dat Aronofsky God demoniseert. Maar het is te simpel om te stellen dat Hij afwezig is omdat Hij niet rechtstreeks met Noach communiceert. In de film wordt Gods bestaan juist voor een feit aangenomen, want Noach, de gevallen engelen en zelfs de slechte Tubal-Kaïn God erkennen als hun Schepper. Noach maakt een misstap door te denken dat God de mens niet langer op aarde wil, maar Noach krijgt een mooi voorteken als zijn schoondochter juist van een tweeling bevalt. Verder is het een wonder als er een bos uit het niets ontstaat waardoor Noach de houten ark kan bouwen. Later komen de dieren ook in tweetallen naar de ark en we zien de regenboog op het einde. We horen God niet letterlijk spreken, maar misschien sluit het wel beter aan bij de ervaringen van hedendaagse christenen die God vaker op een indirecte manier horen spreken.
Door verschillende christenen wordt commentaar geuit op de gevallen engelen die in de film voorkomen en die Noach helpen om de ark te bouwen. Inspiratie hiervoor komt uit het boek van Henoch. Ze kunnen het beste gezien worden als semi-gevallen engelen die vervreemd zijn geraakt van hun Schepper, maar niet geheel corrupt zijn geworden. Ze staan ook niet symbool voor het kwaad in de film. In de film komt regelmatig een gedroogde slangenhuid terug die symbool staat voor de verleidingen van de slang. Is de slang per definitie slecht? Nee, want God creëerde hem als een goed wezen, maar hij verwisselde zijn huid en veranderde in de verleider. De slangenhuid wordt door Noach gedragen als een symbool dat de aarde goed gemaakt is en het is een relikwie die aangeeft dat het kwaad een verbastering is van het goede.
Eén van de interessantste keuzes is om Tubal-Kaïn in het verhaal te verwerken. Hij erkent dat God de mens gemaakt heeft, maar gelooft vervolgens dat God teleurgesteld geraakt is en de mens daarom aan zijn lot overlaat. Hij misbruikt ook de woorden van God door te stellen dat de mens over de dieren is aangesteld en daarom de dieren mag gebruiken hoe hij wil. Noach geeft juist aan dat de mens zijn kracht ontleent aan God. In een poging om deze visies te laten botsen, maakt de film een onnodige plottwist. Tubal-Kaïn weet aan boord van de ark te komen en dit leidt wat mij betreft tot een overbodige climax. Het herinnert de kijker er gelukkig wel aan dat het ook maar gewoon om een film uit Hollywood gaat.
Is de film een aanrader? Waarschijnlijk hangt dat af van je verwachtingen. Als je een film wilt zien die het verhaal vanuit de christelijke traditie bekijkt, kun je Noah beter overslaan. Maar als je minder problemen hebt om buiten de geijkte paden te denken, zal Noah wel eens voor een verfrissende en kunstzinnige verrassing kunnen zorgen.
